Tütün Kalitesini Nasil Anlarız?

TÜTÜN YAPRAĞININ RENK VE PARLAKLIK NİTELİĞİ

Tütünlerin kalite değerlerinin belirlenmesinde dış görünüşlerinde en önemli nitelik tütünün rengidir. Tütünlerin kalite değerini oluşturan çeşitli faktörlerin tütünün renk durumu ile sıkı ilişkileri vardır. Örneğin bir tütünün tip özelliği kalite kategorisi ve içim karakteri ile nitelikleri öncelikle renk durumlarına göre tanımlanır. Tütün bitkisinin vejetasyon devresinden başlanarak,tütün yapraklarının kırımları sırasındaki olgunluk durumları,sarartma,kurutma ve kısmen fermantasyon evlerinde uygulanan tarımsal ve teknolojik metotlar ve işlemler tarzı tütünün renginin,renk tonunun renk nüanslarının  ve yaprak renginin parlaklığı durumlarının oluşmasında en önemli ve etkin faktörlerdir .Bundan başka tütünlerin kimyasal bileşim özelliklerinin de renklerin oluşumunda etkileri vardır. Ayrıca hastalıklar , arızalar ve tütün zararlılarının tütünlerin renk durumuna kısmen de olsa etkileri nedeniyle  dikkate alınması gereklidir.

Tütünlerde renk niteliklerinin değerlendirilmesi pratikte tütün yapraklarına gözle bakmak suretiyle incelenmesi işlemi sonunda yapılmaktadır. Bir tütünün üretim koşulları uygun gelişir, tarımsal ve teknolojik işlemleri düzgün yürütülürse veya başka bir değişle tütünün yetiştirilmesi evreleri normal bir gidiş izlemiş olursa bu tütün kendi türüne özgü karakteristik rengini edinmiş olur

Dünya tütün pazarlarında çeşitli tütün tipleri renk durumları bakımından açık ve koyu renkli olmak üzere iki guruba ayrılmaktadır. bir tütün tipinde renginin kuvvet derecesi, renk nüansları , yaprak yüzeyinin parlaklık durumları,belli bir kaliteyi gösterir.

Oriental tütünlerin karakteristik asal kalite renkli sarı , sarı turuncu, acık kırmızı ve kırmızı arasında değişen renklerdir. Çeşitli renklerle bu renklerden meydana gelen sapmalar genellikle tütün kalite bakımından olumsuz biçimde etkilenmektedir.

Flue-Cured Virginia tütünlerinin karakteristik rengi limon sarısıdır. Bu tütünlerde açık limon sarısı renginin tonu kuvvetli ve mütecanis olması yüksek bir kalitenin işareti sayılır.

Kentacky  tütünlerinin renkleri koyudur. Bu tütünlerinin renginin düz kahverengi olması olumlu bir kaliteyi kanıtlar.

Genellikle tütünleri doku strüktüründe hücre içi maddelerinin hücre zarı maddelerine göre daha yüksek oranda olması renginin tonunu kuvvetlendirir bir tütün tipinde renk durumunun özelliği değişmeden renk tonunun kuvvetlenmesi her zaman doku yapısının kimyasal maddelerce zenginliğini ve dolayısıyla kalite bakımından daha yüksek olduğunu belirtir.

Sigaralık Türk tütünü türlerinde tütün kalitesine olumlu etkiler yapan esas renkler, açık sarı, portakal sarısı açık kırmızı ve kırmızı renkleridir. Bu renklerin,kuvvet derecelerinin ve renk nüanslarının tütün türlerine göre değişik durumlarda olması tütünlerde değişik kalite değerlerine işaret sayılır.

Genellikle oriental tip tütünlerinde görülen çeşitli renkler ve renk nüansları sırasıyla şöyledir:

Yeşil, açık yeşil, ayva sarısı, sarı, sarı turuncu, açık kırmızı, kırmızı, koyu kırmızı ve kahve renkleridir. Bu değişik renklerden her birisi ayrı ayrı bir tütünün kalite değerinin ve aynı zamanda içim kalitesinin önemli kalite elemanlarıdır. Şöyle ki:

Yeşil renkler: öncelikle tütün yapraklarının olgunlaşmadan kırılmış olduğunu ve kurutma işleri normal sürelerini tamamlamadan gereğinden daha kısa zamanda yapıldığını kanıtlar. Tütünlerin yeşil renkte olması kalitesinin düşük ve içimlerinin kötü olduğuna işaret sayılır.

Açık yeşil renkler : Tütün yapraklarının tam olgunlaşmadan toplandığını ve bilhassa sarartma ve kurutma fazlarının hatalı yapıldığını göstermektedir. Bu renk de kalitenin düşük olduğuna işaret sayılır ancak kalitenin buradaki düşüklük derecesi içimindeki kötülüğün etkisi yeşil yapraklardaki kadar fazla değildir.

Açık sarı renkler: Yaprakları tam olgunlaşma döneminde iken kırılmış,sarartma ve kurutma fazlarının uygun biçimde yapılmış olan tütünlerin karakteristik işaretidir. Bu renkteki yapraklarda kimyasal yapıları bakımından, karbonhidrat maddelerin oranı yüksektir. Buraya, ayva sarısı , saman sarısı ve diğer tipik sarı renkler girmektedir.

Açık renkli tütünlerde çoğunlukla nikotin oranının düşük olması nedeniyle içimleri yavaş olur. Sarı renk tonunun kuvvetlenmesine paralel olarak tütün dumanının fizyolojik etkinliği de fazlalaşır.

Sarı turuncu ( Portakal sarısı ) renkler : Genellikle yaprakların olgunlaşmış iyi kurutulmuş ve fermantasyonlarını uygun biçim de geçirmiş , kimyasal bilânçoları, kaliteleri maddelerce zengin olan tütünleri belirler. Sarı turuncu renginin tonu ne kadar kuvvetlenirse tütünün kalitesi o derece yükselir. Fizyolojik etkinlik derecesi artar, taam ve koku faktörleri daha belirgin derecede duyulur. Bu renk tütünlerin nikotin miktarlarında meydana gelen artışlar sebebiyle , içimlerindeki sertlik etkisi de artmakta fakat bu çoğunlukla orta dereceye kadar yükselmekte ve tok deyimiyle nitelendirilmektedir.

Açık kırmızı ve kırmızı renkler : Bu renkler tütünün biyolojik bir tip özeliği olmakla beraber doku hücrelerinin madde bilançosunun zenginliğini ve kalite değerinin yüksekliğini simgeler.

Açık kırmızı ve kırmızı renklerdeki tütünlerin içim kaliteleri en yüksek düzeyde olmaktadır. İçimlerinin fizyoloji etkisinin gücü taam ve aramalı koku gibi kalite faktörleri burada kendilerini en uygun biçimde belirtmiş olması nedeniyle toplu,düzgün ve doyurucu bir içim meydana gelmektedir.

Kırmızı rengin derece derece koyulaşması ve koyu kırmızıya kadar değişmeler göstermesi durumunda tütünlerin içim kalitesinin olumsuz etkiler yapan albüminler , nikotin ve bazı diğer maddelerin miktarlarında gereğinden fazla artışlar olduğuna işaret sayılmaktadır. Bu nedenle tütünlerden koyu kırmızı renklerin kalite bakımından olumlu fonksiyonları yoktur.

Tütünlerin renk durumları konusunda buraya kadar yapılan açıklamalar,Türk tütünlerinde, türlerine göre,en uygun renklerin sarı,turuncu,açık kırmızı ve kırmızı renkler olduğu ve bu renklerin olumlu bir kalite faktörü olarak kabul edilmesini doğru olacağını kanıtlamaktadır. Bu renklerden açık yeşile ve kahve rengine doğru oluşan renk değişmeleri kalite bakımından olumsuz etkiler yapmaktadır. Bir tütün türünün karakteristik rengi değişmeden renk tonunun kuvvetlenmesi kaliteli maddelerce zengin olduğunu gösterir. Buna göre normal koşullarda yetiştirilmiş tütünlerde esas renklerinin koyulaşmaya doğru değişmeler yapmadan kuvvetlenmesi durumu tütün yapraklarının muhteviyatça zenginliğini ve dolayısıyla kalitesine yüksek olduğunu kanıtlar.

Oriental tip tütünlerde yukarıda açıklanan karakteristik renklerden başka, koyu yeşil, koyu kahve renginden yanık, morumsu, siyah ve benzeri renk çeşitlerine de tesadüf edilmektedir.

Koyu yeşil renkler olgunlaşmadan kırılan veya güze kalan yapraklarda, koyu kahve renkler olgunlaşma dönemine geçilmiş, geç kırılmış yanık, kavruk veya kurutma döneminde hava koşullarının sürekli yağmurlu ve nemli geçmesi veya mavi küf,külleme, vahşi ateş ve benzeri hastalıkları ve zararların tütünler üzerindeki zararlı etkilerden ileri geldiğini göstermektedir. Bu renklerdeki tütünlerin gerek fiziksel ve içim kalitesinin çok kötü olması ve gerekse kimyasal bileşimleri bakımından hiç bir değeri olmaması yüzünden harmanlarda kullanılması sakıncalı bulunmaktadır.

Oriantel tip tütünlerin renk durumları yaprak dokusunu oluşturan hücrelerin ıhtiva etdikleri maddelerin miktarına bağlı bulunmaktadır. Genellikle hücre içindeki maddelerin miktarında alt ellerden üst ellere doğru gidildikçe bir artışın meydana geldiği gerçeği dikkate alınırsa,tütün yapraklarında alt ellerden üst ellere doğru renk tonunun kuvvetlenmesi durumunun nedeni daha iyi açıklanmış olur. Tütün bitkisinin alt ellerinin yapraklarında renkler en açık ve zayıf uç,ellerde ise daha koyu ve kuvvetlidir.

Dip ellerin yaprak renklerinde çoğunlukla yeşilimsi renk nüansları vardır. Bu ellerin dışında kalan bazı yaprakların orta damarlarının iki yanı boyunca olan kısımlarında yaprak ayasının diğer kısımlarına göre,yüzeylerine koyu ve parlak renkte yaygın lekelere rastlanabilir. Bu lekelerin koyulaşarak kahve,koyu ve siyaha yakın renklere dönüşmesi yaprakların arızalanmış olduğunu belli eder. Dizme ve kurutma işlerinin hatalı yapılmasından ileri gelen böyle arızaları tütüncüler kara göbek deyimiyle nitelendirir.

Bilindiği gibi tütünlerin vejetasyon döneminde yaprakların renkleri yeşil olur. Yaprağın yeşil rengini klorofil maddesi oluşturur. Yaprakların olgunlaşmaya başlaması sırasında klorofil maddesi yavaş yavaş azalır ve yaprağın olgunluk dönemine gelinince yaprak yüzeyinin rengi açılmaya başlar. Bu renk açılması önce yaprak kenarlarında başlar ve kısa zamanda bütün yüzeye yayılır.

Tütünlerin kurutma döneminin soldurma fazı sırasında yapraklardaki nişastalı ve proteinli maddelerle birlikte bazı diğer maddelerde de meydana gelen hıdrolitik ve oksidatif değişme olaylarına paralel olarak klorofil maddesi parçalanmaktadır. Klorofil maddesinin bu dağılması sonunda yaprakta bulunan sarı veya portakal sarısı rengindeki karotin ve ksantofil maddeleri meydana çıkarak yaprağın rengini sarartır. Soldurma fazında oluşan hidrolitik ve oksidatif olaylar sırasında karotin ve ksantofil boyar maddelerinden ancak yarısı kadar bir miktar parçalanır ve geride kalan bozulmayan kısımları yaprakların sarı renklerini oluşturur.

Klorofil maddesinin parçalanma olayının süresi tütünlerde bulunan karbonhidradların miktarına bağlıdır. Genellikle karbonhidradlar oranının yüksek olması durumu klorofilin dağılma olayının çabuklaştırır ve yaprakların renkleri kısa zamanda sarı renke dönüşür.

Yaprak yüzeyindeki sarı rengin tecanüsünün korunması kurutma tarzının uygun yapılışına bağlıdır. Sarartma fazından sonra hemen yapılacak kısa süreli bir kurutma sonucu tütün rengini fikse edilememiş olması polifenallerde vukua gelen oksitatif reaksiyonlar nedeniyle yaprak üzerine turuncu,kırmızı veya daha koyu renkli lekeler meydana gelir.

Soldurma fazındaki işlemlerin iyi yapılmaması yüzünden istenilen esas rengin elde edilememiş durumunda yaprakların yeşil kalmış kısımları ile karışan sarı ve turuncu beyaz maddeleri yaprağın renk tecanüsünü bozar ve kalite düşüklüğüne işaret sayılan yeşilimsi kahve ve benzeri gibi renkler meydana gelir.

Polifenoller tütün rengini doğrudan doğruya etkileyen en önemli maddelerdir. Bu maddelerin oksidasyonları sonunda tütünlerde kahve rengine kadar giden değişik derecede renk koyulaşmaları meydana gelmektedir. Bazen tütünün renk durumu ile polifenollerin miktarı arasında bir ilişki bulunmaktadır. Çoğunlukla polifenollerin mutlak miktarından ziyade bunların eriyen karbonhıdradlara göre yüzde oranlarının zengin oluşumunda rolü vardır. Genellikle karbonhidradların miktarının oranı ne kadar yüksek olursa tütünün rengi o kadar açık olur. Bunun tersi karbonhidradlar miktarının azalmasını karşılık polifenoller miktarının fazla olması durumunda tütünlerin renkleri koyulaşmakta ve gösterişleri donuklaşmaktadır. Polifenoller miktarının belli oranlardan, örneğin % 5 den daha düşük olması, tütünün rengine olumlu etkiler yapmaktadır. Bu durumdaki tütünlerin renkleri sarı ile açık kırmızı arasında değişir.

Tütünlerin rengini etkileyen diğer kimyasal sırasıyla,rutin,izokversetin , peroksidas,bazı glikozitler, klorogenik asidi, kafeik asidi gibi maddelerdir.

Protinler, reçineler ve nikotin maddeleri de tütünün rengini etkilemektedir. Genellikle bunların miktarının fazla olması renkleri koyulaştırır. Bunlar arasında başka nikotin maddesi miktarının fazla olması, renklerde kırmızı ve koyu kırmızıya doğru bir değişmeye sebebiyet verir. Nikotin oranları düşük olan tütünlerin renkleri açıktır.

Nikotin oranı yükseldikçe renkler kırmızıya doğru değişir. Nikotin oranları % 2-3 düzeyine çıkan tütünlerin renkleri çoğunlukla kırmızı olur.

Tütünlerin kurultulması dönemi sırasındaki hava koşullarında nem oranının düşük ve ısı derecesinin yüksek olarak geçmesi sonucu oksidatif faaliyetlerde önemli miktarda azalmalar olacağından şekerlerin sarf edilmesi önlenmiş olur. Bu koşularda kurutulan tütünlerin çoğunlukla renkleri açıktır.

Buna karşılık kurutma için gereken ısı derecesinin yeterli olması, fakat havadaki nem oranının gereğinden yüksek bulunması koşulları kurutma süresini uzatır. Bu durumda oksidatif faaliyetlerde daha sürekli bir gelişme vukua gelmesi sonunda koyu renkli boyar maddelerin daha fazla miktarda oluşmasına sebebiyet vereceğinden tütünlerin renklerinde koyulaşmalar olmaktadır.

Son yıllarda tütünlerin renk durumunun daha objektif biçimde ölçülüp belirlenmesi konusunda yapılan çalışmalardan henüz uygulamalarda yararlanılacak yeterli sonuçlar alınamamıştır. Bazı memleketlerin laboratuarlarında renklerin daha iyi belirlenmesini sağlamak için yapılan denemelerde kolorimetre denilen özel renk ölçme araçları kullanılmaktadır. Bu sebepten tütün muayenelerinde renk durumlarının tanımı,eskiden olduğu gibi bugün de gözle bakılarak yapılmaktadır.

Tütünün renk durumu ile birlikte yaprak ayasının renginin parlak veya mat görüşü ile yüzeyinin düz ve pürüzsüz veya pürüzlü olması durumları da önemli birer kalite işaretidir. Bu tütünlerin anatomik strüktürü ve kimyasal bileşimlerindeki maddelerin mahiyetleri ile ilgilidir.

Genellikle doku strüktürü ufak ve muhteviyatça zengin hücrelerden oluşan yaprakların büyük hücreli yaprakları göre renklerini görünüşleri daha parlak ve yaprak yüzeyleri daha düz ve pürüzsüzdür.

Yaprağın renk görünüşünün parlaklığı ve yüzeyinin düzgünlük durumları önce bir biyolojik tip özelliğidir. Ancak tütünün yetişme koşularının da burada önemli etkisi vardır. Yaprak dokusunun kalınlaşmasını sebebiyet veren tüm ekolojik faktörler yapraklarda renk parlaklığını ve ayasının yüzey düzgünlüğünü olumsuz biçimde etkiler.

Genellikle yaprak dokusu ne kadar ince ve muhteviyatça zengin olursa rengi daha parlak ve yüzeyi daha düzgün olur. Yaprağının yüzeyinde yaygın bulunan reçineli maddeler de renklerin parlaklığını çoğaltır. İçindeki maddelerce yoksul olan,büyük hücrelerden yapılı,kalın dokulu tütün yapraklarının renkleri donuk ve yüzeyleri pürüzlüdür. Ancak yaka ve yarım yaka topraklarında üretilen ince dokulu bazı tütün tiplerinin yaprak kenarlarında ve yüzeylerinde oluşan düzgün kıvrılışlar ve dalgalanmalar ile yaprak dokusunun kalın veya kaba olmasından meydana gelen pürüzlüğün aralarındaki farklı durumun dikkate alınması gerekir. Yaprak yüzeylerinin pürüzlüğü ve renklerin mantığı durumların kendilerini en fazla en alt ellerin yapraklarında belli eder. Üst ellere gidildikçe belirginliğin derecesi azalır ve üst ellerde kaybolur. Bunun tersine yaprak yüzeylerinin düzgünlük ve renklerinin parlaklık nitelikleri alt ellerde en zayıf yukarı ellere doğru gidildikçe artar ve en yukarı ellerde en belirgin hale gelir.

Burada açıklamalar tütünlerde yaprak yüzeğinin düz ve renginin parlak görünüşte olmasının olumlu birer kalite faktörü olarak kabul edilmesi gerektiğini tanıtmaktadır.

Tütünlerin muayenelerinde yaprak yüzeylerinin düzgünlük veya pürüzlük durumları elin parmak uçları ile yoklanması biçiminde yapılan işlemler aracılığı ile belirlenir.